Zappa(logie) – Popdocs Concordia Muziekbank

door Geplaatst op

Maandag 18 november 2024 verzorgde ik een inleiding over Frank Zappa bij de vertoning van de documentaire-film “Zappa” (regie Alex Winter, 2020) in de serie Popdocs bij Concordia in samenwerking met Muziekbank.

Zappa | Concordia – Muziekbank – Zappa (2020)–IMDB – Zappa–Alex Winter.

Zappalogie: De muziek en filosofie van Frank Zappa

Inleiding bij de vertoning van de docu-film “Zappa” (Alex Winter, 2020) in de serie Popdocs bij Concordia in samenwerking met Muziekbank

Steven Dorrestijn, 18 november 2024

Groot liefhebber van Frank Zappa, dat ben ik. Hoe ben ik met de muziek van Zappa in aanraking gekomen, en later met heel zijn leven en werk, zijn filosofie? Ik herinner me dat ik op het 8-uur-journaal zag dat Zappa was overleden. Ik zat toen op de middelbare school. De naam Zappa kende ik wel, maar wist verder niets van hem. Dit was 1993, want Zappa overleed op 4 december 1993 (VS, Laurel Canyon bij Los Angeles). Hij was 52, bijna 53. Hij was geboren op 21 december 1940 (Baltimore).

In 1995 ging ik in Enschede studeren. Al snel werd vrijwilliger bij de CD-uitleen op de campus (nu Muziekbank in de Bibliotheek in de stad). Daar hoorde ik voor het eerst muziek van Zappa. Ik vond de muziek raadselachtig, moeilijk te doorgronden. Maar ik was wel direct gegrepen door de unieke energie, ritmes en melodieën in de muziek.

Het oeuvre van Zappa is zeer omvangrijk, heel veelzijdig, en complex: van reclamedeuntjes tot avantgardistische modern-klassieke muziek. Albums die mij werden aangereikt en die mij als eerste aanspraken waren bijvoorbeeld “You are what you is” (1981), en “One size fits all” (1975). Dat zijn beide albums met een behapbare focus op rock en jazz-rock, met zang.

Op deze albums geen orkesten en ook niet veel gesproken woord of geluidscollages tussendoor. Op sommige andere albums heb je dat allemaal door elkaar, en dan nog gecombineerd met film en videokunst (bijvoorbeeld “200 Motels” uit 1971, of “Civilization, Phaze III” uit 1994, postuum).

Naar de teksten luisterde ik niet veel. Maar wat wel meteen opviel was dat Zappa’s teksten zijn vaak schunnig en plat leken, en politiek geëngageerd. Hoorde ik dat goed: Wet T-shirt contest? Cocain decisions? Zappa neemt geen blad voor de mond en lijkt goed bekend met de genietingen van het leven.

Vergeleken met Zappa is mijn eigen persoonlijk leven is tamelijk gewoon en braaf. Maar dat wil niet zeggen dat ik geen interesse heb in uitbundigere manieren van leven. Tegelijk met de muziek van Zappa maakte ik, door mijn studie filosofie, ook kennis met leven en werk van Michel Foucault (Frankrijk, 1926-1984). Dat is ook al iemand met een uitbundig en experimenteel leven op de gebieden van seksualiteit, politiek en kunst. Terwijl Zappa voor het in hoorzittingen voor het Amerikaanse congres verdedigde waarom er geen censuur op teksten in popmuziek moest komen, hield Foucault in Parijs en in Berkeley bij San Francisco colleges over parrèsia, vrijuit moedig spreken. Zulke vrije en kritische geesten vond ik fascinerend, bevrijdend, en verwarrend ook.

Zouden deze twee idolen van mij, Frank Zappa en Michel Foucault, weet hebben gehad van elkaar, elkaar ooit hebben ontmoet? Vanzelfsprekend is dat niet, want naast de overeenkomsten zijn er ook grote culturele verschillen tussen hen beiden. Foucault was discreter; pas na zijn dood werd het meer algemeen bekend dat hij homoseksueel was en aan SM deed. En Foucault hield helemaal niet van rock-muziek. Maar wel van klassieke muziek. En daar zit de link. Beiden kenden zij Pierre Boulez, een van de meesters van de avantgardistische 20e-eeuwse modern-klassieke muziek.

Foucault en Boulez hadden voorjaar 1983 een gesprek voor een magazine over de vraag waarom hedendaagse klassieke muziek zo moeilijk begrijpelijk is voor het grote publiek. Daar had Zappa over mee kunnen praten, als de beste zelfs. En agenda-technisch had het ook bijna gekund, want Zappa leerde Boulez in 1980 persoonlijk kennen, waarna Boulez met zijn Ensemble Intercontemporaine in januari 1984 muziek van Zappa uitgevoerde en in de studio opnam (“The perfect stranger”, 1984).

Om Frans te leren en filosofie te studeren woonde ik in 2005-2006 een jaar in Parijs. Ik kwam voor de filosofie van Foucault, maar ontmoette ook de muziek van Zappa. Op tweede pinksterdag 5 juni 2006 bezocht ik in de Zenith, in Parc de la Vilette in Parijs een concert tijdens de eerste tour van Zappa Plays Zappa, zoon Dweezil Zappa met band. Onlangs ontdekte ik dat in een documentaire van Paul Scheffer over Zappa interviews met Dweezil Zappa en Steve Vai en concertbeelden uit Parijs zitten. Wat blijkt, op YouTube zijn opnamen terug te kijken van dat hele concert.

Twee jaar later was ik in de zomervakantie terug in Parijs. Ik verbleef in hetzelfde appartement waar ik eerder had gewoond (schuin tegenover de beroemde concertzaal Bataclan). Toevallig valt mijn oog ergens op een affiche: vlak om de hoek blijkt een internationale ‘Zappalogie’-conferentie gehouden te worden. Ik twijfel geen moment en dompel me twee dagen onder in de muziek en filosofie van Zappa.

Wat me het meest is bijgebleven is een lezing door Simon Prentis over het album “One size fits all”. Die uitdrukking staat toch voor kleding in één maat die iedereen zou moeten passen? Prentis vertelt hoe Zappa die uitdrukking ergens had gevonden en hoe hij die combineert met andere ideeën over groot en klein, het universele en het bijzondere. “One size fits all” gaat in zijn geheel over religie, mystiek en filosofie: waar maken wij deel van uit, wat gaat er boven ons uit, of is er daarboven niets? Het mooist was nog hoe Prentis vertelt over de song “Andy Devine”. Wie wordt daar toch mee bedoeld, hebben velen zich afgevraagd. Prentis ontdekt dat je moet lezen: “And the Devine”.

Als amateur-zappoloog (er zijn veel fanatiekere en professionelere zappologen) blijf ik de muziek en filosofie van Zappa volgen. Er komen heel wat albums uit, meestal live-opnamen, te veel om bij te houden. Ook heb ik een stapeltje boeken verzameld. Van Ben Watson, ook spreker in Parijs destijds, is er een boek vol literaire en filosofische kritiek: The Negative Dialectics of Poodle Play (titel die verwijst naar filosofische klassieker van Horkheimer en Adorno). Freak Out! My life with Frank Zappa geeft Pauline Butcher, die vanaf 1967 een paar jaar voor Zappa werkte een interessante inkijk in het werkende en persoonlijk leven van Zappa. Oudste dochter, Moon Zappa, gaf recent haar memoires uit.

In de verhalen over Zappa als persoon komt naar voren hoe een ongelooflijke werklust hij had. Dat ging, hoe kan het ook bijna anders, ten koste van zijn betrokkenheid voor het gezin. Moon had met “Valley Girl” een hit samen met haar vader. Maar dat was ook bijna de enige manier om wat van zijn tijd te mogen hebben. Echtgenoot Gail en de kinderen moesten verduren dat er voortdurend avonturen met andere vrouwen waren. “Heel wat jaren therapie” waren nodig, staat een paar keer in het boek van Moon.

De documentaire van Alex Winter uit 2020 heb ik destijds gezien. Benieuwd om nu terug te kijken samen, met iedereen hier die meer van Frank Zappa wil weten of er al veel van weet en er straks over na te praten!

Verwijzingen